مدیریت ریسک چیست و چه اهمیتی در سازمان‌ها و بازارهای مالی دارد؟

ریسک و مدیریت ریسک یکی از مهم‌ترین مسائلی‌ست که امروزه سازمان‌های مختلف با آن سر و کله می‌زنند. ریسک و مدیریت ریسک ابعاد مختلفی را در بر می‌گیرد که هر مجموعه با رعایت کردن آن‌ها، سعی می‌کند خطراتی که سازمان را تهدید می‌کند را کاهش دهد.

مدیریت ریسک همچنین در بازارهای مالی و ترید هم بسیار کاربرد دارد و توسط تریدرها مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته مفهوم مدیریت ریسک سازمانی و مدیریت ریسک در بازارهای مالی کمی متفاوت است که در این مقاله به تبیین این تفاوت‌ها نیز خواهیم پرداخت.

در این مقاله قصد داریم تا ابعاد مختلف مدیریت ریسک را در سازمان‌ها و بازارهای مالی بررسی کنیم. انواع مدیریت ریسک و مفاهیم آن را بیان خواهیم کرد و فرایند آن را شرح خواهیم داد. در ادامه هم به نقش فرهنگ سازمانی در مدیریت ریسک و استراتژی‌های کاهش ریسک می‌پردازیم. تا پایان این مقاله با پول نو همراه باشید.

مدیریت ریسک چیست؟

مدیریت ریسک را می‌توان علم شناسایی، ارزیابی و تحلیل موانع موجود در مسیر پیشرفت معاملات یا سازمان تعریف کرد. خطرات و موانعی که بر سر راه ما قرار می‌گیرند، در واقع همان ریسک‌هایی هستند که می‌توانند فرد یا سازمان را دچار مشکل کنند یا آن‌ها را از ریسدن به اهداف‌شان باز بدارند.

معاملات الگوریتمی چیست؟ آشنایی با الگوریتم تریدینگ به زبان ساده

ریسک امری اجتناب‌ناپذیر است و نمی‌توان با آن مواجه نشد. هر فرد یا سازمانی برای رسیدن به اهدافی خاص، باید ریسک‌هایی را متحمل شود. یک معامله‌گر یا مدیر خوب کسی‌ست که بتواند این ریسک‌ها را پیش از وقوع شناسایی و پاسخ احتمالی و مناسب برای آن‌ها را پیدا کند.

برای مثال وقتی یک شرکت تولید خودرو تصمیم می‌گیرد از تولید ماشین‌های بنزینی به سمت تولید خودرورهای برقی حرکت کند، ریسک بزرگی را متحمل می‌شود. ریسک این تصمیم از دست دادن بازار خودروهای بنزینی و از دست رفتن علاقه و اعتماد مشتریان سابق است. با این حال از طرف دیگر اگر تدبیر مناسبی برای چنین ریسکی اندیشیده شده باشد، می‌تواند باعث ایجاد فرصت‌های جدید و حتی سودآوری‌های بیشتر برای شرکت بشود.

اهمیت مدیریت ریسک در کسب و کار

بررسی ریسک بررسی عدم قطعیت‌ها در دنیای کسب و کار و بیزنس است. البته که “عدم قطعیت‌ها” عواملی هستند که از وقوع‌شان اطمینان نداریم. اما از طرفی از عدم وقوع‌شان هم مطمئن نیستیم! بنابراین منطق حکم می‌کند که برای چیزی که “احتمال” رخ دادن دارد، خود را آماده کنیم؛ حتی اگر این احتمال پایین باشد.

برای کسب و کارهای مختلف، موضوع شناسایی و آمادگی برای پاسخ به ریسک‌ها امری بسیار حیاتی‌ست. چرا که:

1. زمانی که می‌دانید قرار است طوفان شود، خود را برای آن آماده می‌کنید. طبیعتا در شرایطی که آماده وقوع طوفان هستید، آسیب کمتری از آن خواهید دید. شناسایی ریسک‌ها و امادگی برای آن، باعث می‌شود آسیب‌پذیری سازمان‌ها از آن‌ها کاهش یابد.
2. پروسه مدیریت ریسک باعث می‌شود کسب و کارها به فکر تدوین قوانین و سیاستهای مناسب برای مقاله با آن باشند. زمانی که دستورالعمل‌های خاصی برای مقابله با ریسک‌های مختلف ایجاد شده باشد، سازمان از وقوع آن‌ها خیلی ترس نخواهد داشت.
3. هر سازمان و فردی باید بداند که چه میزانی از ریسک را می‌تواند متحمل شود. ریسکی که شرکت‌های بزرگ می‌توانند بپذیرند با ریسکی که یک استارتاپ نوپا توان تحمل آن را دارد بسیار متفاوت است. اگر آمازون به خاطر تصمیم اشتباه و عدم شناسایی ریسک آن، ۱۰ میلیارد دلار هم ضرر کند، شاید برایش اهمیتی نداشته باشد. در حالی که شاید آستانه تحمل ریسک یک استارتاپ کوچک، تنها ۱۰٬۰۰۰ دلار باشد.
4. یکی از مهم‌ترین فواید مدیریت ریسک، کاهش ضرر و زیان‌های مالی معامله‌گران و کسب و کارهاست. مهم‌ترین هدف هر کسب و کار و معامله‌گری، کسب سود و حداکثر کردن آن است. مدیریت ریسک امکان از دست رفتن سود و ضرر را کاهش می‌دهد.
5. و در نهایت باید به این اشاره کرد که سازمانی که مدیریت ریسک خوبی انجام می‌دهد، در نهایت خود را به یک سازمان موفق تبدیل خواهد کرد. مدیریت ریسک از مهم‌ترین عواملی‌ست که در کنار مشخصه‌های دیگر، می‌تواند رشد یا سقوط یک کسب و کار و معامله‌گر را رقم بزند.

مدیریت ریسک چگونه کار می‌کند؟

مدیریت ریسک عموما به منظور اهداف اجتماعی، مالی حقوقی و تکنولوژی صورت می‌گیرد. پروسه مدیریت ریسک عموما در سه مرحله تقسیم و دسته‌بندی می‌شود. شناسایی ریسک، بررسی و ارزیابی ریسک، کاهش میزان ریسک و نظارت بر آن.

۱- شناسایی ریسک

هر فرصتی و در واقه هر اقدامی که در هر معامله یا سازمانی رخ می‌دهد، یک‌سری ریسک بالقوه و بالفعل می‌تواند داشته باشد. در پروسه شناسایی ریسک سعی می‌شود هر ریسکی که در هر قسمتی از سازمان رخ می‌دهد شناسایی شود. برای مثال توسعه یک نرم‌افزار برای یک کسب و کار، می‌تواند ریسک نفوذ به اطلاعات آن را هم به دنبال داشته باشد. این ریسک باید از ابتدای روند تولید برنامه شناسایی و به آن توجه شود.

۲- بررسی و ارزیابی ریسک

بررسی و ارزیابی ریسک، مرحله دوم از پروسه مدیریت ریسک است که در آن سعی می‌شود ریسک‌های مختلف هر فرایندی در سازمان پس از شناسایی شدن، بررسی و میزان اهمیت آن‌ها مشخص شود. طبیعی‌ست که ریسک‌هایی که پیامدشان کم‌خطرتر است یا احتمال وقوع‌شان کمتر است، از اهمیت کمتری هم برای سازمان برخوردار اند. از طرفی بعد از ارزیابی اهمیت ریسک‌های مختلف، باید میزان تاثیر آن‌ها بر سازمان را نیز شناسایی کرد.

۳- نظارت و کاهش ریسک

تیمی متشکل از افراد متخصص در هر بخشی از سازمان باید برنامه‌ای تدوین کنند که بتوان اثرات ریسک‌های سازمان را کاهش داد. در معامله‌گری هم باید به این توجه کرد که هر ریسک چه طبعاتی می‌تواند داشته باشد و تا چه حد سرمایه‌مان را درگیر خواهد کرد. استافده از هر فرصتی می‌تواند ریسک‌هایی هم در پی داشته باشد که در فرایند نظارت و کاهش ریسک، باید به آن‌ها توجه داشت.

اهداف مدیریت ریسک چیست؟

آماده بودن برای موانعی که بر سر راه یک هدف ممکن است قرار بگیرند، احتمال موفقیت را افزایش می‌دهد. یک مربی فوتبال زمانی که تاکتیک بازی تیم خود را از حالت دفاعی بیشتر به سمت حالت هجومی می‌برد، ریسک گل خوردن را هم به جان می‌خرد. با این حال زمانی که چنین تصمیم اتخاذ می‌شود، وقتی‌ست که مزایای یک ریسک به خطرات آن ترجیح داده شده است. احتمالا آن تیم باید گلی به ثمر می‌رسانده تا بازی را برده یا حداقل مساوی کند.

با این حال باید ریسک مدیریت شده و سنجیده باشد. اگر تمام تیم را به فاز هجومی ببریم، قطعا گل‌های بیشتری هم خواهیم خورد و این اصلا قابل قبول نیست. پس می‌توان گفت هدف مدیریت ریسک، شناسایی موانع موجود در مسیر دستیابی به یک هدف است. هدف بعدی مدیریت ریسک، ارزیابی این موانع و کاهش اثرات آن‌هاست. ما به وسیله مدیریت ریسک سعی می‌کنیم ضررهای احتمالی را به کمترین حد ممکن برسانیم، در حالی که قصد داریم به هبیشترین حد از سودآوری یا موفقیت دست پیدا کنیم.

انواع ریسک‌ها در کسب و کار

از آن‌جایی که بیشتر بحث ما مربوط به ریسک‌ در بازارهای مالی‌ست، به بررسی انواع ریسک‌های مالی در بازارهای مالی و کسب و کارها می‌پردازیم. ریسک‌های مالی را در هر حوزه‌ای که باشند، می‌توان به ۴ نوع مهم و اساسی تقسیم‌بندی کرد:

• ریسک بازار
• ریسک اعتباری
• ریسک عملیاتی
• ریسک نقدینگی

ریسک بازار

در بازارهای مالی‌ مواقع زیادی وجود دارد که بازار به دلیل نوسانات یا حرکات قیمتی مختلف، می‌تواند باعث ضرر کردن ما بشود. فرض کنید معامله‌گری قصد خرید ارز دیجیتال مانند بیت‌کوین و یا سرمایه‌گذاری در بیت کوین را داشته باشد. طبیعتا این کاربر از این تصمیم، انتظار دارد تا با افزایش قیمت بیت کوین، به سودی دست پیدا کند. ریسک‌هایی که در بازار وجود دارد، حرکت بازار در جهت مخالف و پایین امدن قیمت بیت کوین است.

از طرفی نوسانات قیمت هم از دیگر ریسک‌هایی‌ست که در یک بازار مالی به وجود می‌آیند. زمانی که یک دارایی نوسان بسیار زیادی داشته باشد، معامله‌گر یا تریدر، دائما درگیری ذهنی دارد. همین شاید باعث شود در نقطه‌ای که مناسب و منطقی نیست، از معامله خود خارج شود. این اتفاق می‌تواند باعث کاهش سود یا حتی تحمل ضرر بشود.

ریسک اعتباری

ریسک اعتباری زمانی ممکن است رخ بدهد که در معامله‌ای، یک طرف نتواند به تعهداتش عمل کند. این موضوع می‌تواند ناشی از نوسانات قیمت دارایی‌های مختلف مثل مسکن، طلا، ارز، یا دارایی‌های دیجیتال باشد.

فرض کنید شما به عنوان یک تولیدکننده، مقداری مواد اولیه خریداری کرده اید. برای پرداخت پول آن هم روی ارزش یک واحد مسکن متعلق به خودتان حساب باز کرده اید. در زمان معامله هم ارزش آن واحد مسکونی با معامله شما تقریبا یکسان بوده است. اما نگهان قیمت مسکن با افت مواجه می‌شود و شما نمی‌توانید با فروش یک واحد مسکونی، تعهدات خود را پرداخت کنید. این نمونه‌ای از ریسک اعتباری‌ست.

یا برای مثال در پروتکل‌های وام‌دهی ارز دیجیتال مثل میکر، شما برای دریافت وام به صورت توکن دای (DAI) باید مقدار بیشتری از ارزش وام خود را در این شبکه وثیقه کنید. این وثیقه می‌تواند دارایی‌های مختلفی مثل بیت کوین، اتر یا استیبل‌کوین‌های مختلف باشد. زمانی که ارزش دارایی وثیقه شما از حد خاصی پایین‌تر برود، به صورت خودکار دارایی شما نقد می‌شود و مبلغ وام هم متعلق به خودتان خواهد بود. البته می‌توان برای جلوگیری کردن از این اتفاق، مقدار بیشتری به وثیقه افزود تا کاهش ارزش آن را جبران کرد.

این هم نمونه‌ای از ریسک اعتباری و مقداری از ریسک بازار بود!

ریسک عملیاتی

ریسک عملیاتی ناشی از خطراتی‌ست که ممکن است در سازمان‌های دیگر و سطوح مدیریتی آن‌ها به وجود بیاید. این اتفاق حتی ممکن است گریبان‌گیر سازمان‌ خودی هم بشود. در کل ریسک عملیاتی را می‌توان به مدیران و سطوح مدیریتی سازمان‌های مختلف نسبت داد.

زمانی که یک شرکت، قصد معامله با شرکت‌های دیگر را دارد، باید ریسک عملیاتی طرف مقابل را نیز در نظر بگیرد. اگر طرف مقابل تعهد ارائه ۱ میلیون دستگاه را به شرکت خریدار در ۶ ماه آینده می‌دهد، باید این ریسک را متحمل شد که ممکن است این اتفاق رخ ندهد و تولیدکننده به تعهدات خود عمل نکند. این ریسک ناشی از عدم پیشبرد درست عملیات در سازمان یا شرکت مقابل است.

در بازارهای مالی اما چگونه می‌توانیم از ریسک‌های عملیاتی در امان بمانیم؟ تحلیل فاندامنتال و بنیادین شرکت‌ها و تیم‌های سازنده پروژه‌های رمزارزی، می‌تواند به کاهش این ریسک کمک کند. اگر تیم یک پروژه اعلام کرده ه در ماه آینده قرار است تعداد زیادی از توکن‌های خود را به فروش برسانند، احتمالا ارز آن پروژه با افت قابل توجهی مواجه خواهد شد.

علاوه بر بررسی فاندامنتال پروژه‌ها، باید به سبد سرمایه و پورتفولیو هم توجه داشت. چیدن تمام تخم مرغ‌ها در یک سبد، ریسک عملیاتی شکست خوردن یا سقوط یک پروژه را بالاتر می‌برد. اما زمانی که سبد سرمایه ما از ۲۰ ارز مختلف با نسبت‌های سنجیده و متفاوت تشکیل شده باشد، حتی اگر یک پروژه هم به طور کامل از بین برود، ضرر زیادی گریبان ما را نخواهد گرفت.

ریسک نقدینگی

نسبت پولی که در هر معامله خرج می‌شود به همه پولی که در جیب‌مان است، خودش می‌تواند یک نوع ریسک باشد. زمانی که حساب کاربری شما برای ترید، ارزش ۱۰۰ دلاری دارد و و در هر معامله، همه این ۱۰۰ دلار را ریسک می‌کنید، احتمال لیکوییدشدن و ضرر کردن شما در معامله بسیار بالاتر می‌رود.

اما زمانی که ارزش حساب کاربری شما ۱ میلیون دلار است، ریسک کردن ۱۰۰ دلار در هر معامله، رقم زیادی نیست. حتی اگر همه این صد دلار را هم در یک ترید از دست بدهید، ارزش (Balance) حساب شما تغییر محسوسی نخواهد کرد!

ریسک نقدینگی به طور کلی از مقدار پولی که در معاملات درگیر می‌کنیم به وجود می‌آید.

مزایا و چالش‌های مدیریت ریسک

مدیریت ریسک فرایندی‌ست که به منظور کاهش اثر خطرات، موانع و ریسک‌های بر سر راه سازمان صورت می‌گیرد. بنابراین ماهیتی مثبت و اثربخش، و همچنین مزایای متعددی دارد. اما اجرا و پیاده‌سازی هر فرایند مثبتی هم به نوبه خود می‌تواند چالش‌هایی داشته باشد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

مزایای مدیریت ریسک

• مدیریت ریسک معامله‌گران و سازمان‌ها را از خطر ضرر مالی حفظ می‌کند. حتی اگر این اتفاق به طور کامل صورت نگیرد، حداقل جلوی بخش زیادی از ضررهای مالی را خواهد گرفت.
• مدیریت ریسک باعث بهبود آینده سازمان خواهد شد. زمانی که یک فرد یا سازمان به دنبال مدیریت ریسک باشد، خود به خود آینده چندین سال بعدش را هم در نظر گرفته است. به نوعی مفهوم مدیریت ریسک برای بهبود آینده معامله‌گر یا سازمان طراحی و ارائه شده است.
• فرایند مدیریت ریسک اگر به صورت علمی صورت بگیرد، مدیران و معامله‌گران خوب را از بد الک می‌کند. دنیای تجارت و مهامله‌گیر در بازارهای مالی، نیاز به افرادی متخصص و با اعتماد به نفس بالا دارد که بتوانند آینده را پیشبینی کنند و بی‌گدار به آب نزنند. مدیریت ریسک خوب، مدیران خوبی را هم به همراه خواهد داشت که باعث رشد سازمان و یا بهبود ژورنال معاملاتی تریدرها نیز می‌شود.
• مدیریت ریسک سبب می‌شود چهره سازمان، برند و یا تریدر حفظ بشود. ریسک کردن به تفکر و در نظر گرفتن آینده ممکن است خیلی گران تمام بشود. شاید به طرزی که یک سازمان یا معامله‌گر تمام سرمایه و اعتبار اقتصادی‌شان را از دست بدهد. این موضوع اعتبار شخصیت آن‌ها را نیز از بین خواهد برد.

چالش‌های مدیریت ریسک

• مدیریت ریسک را می‌توان با معیار و ابزارهای مختلف اندازه‌گیری کرد. هم میزان ریسک را، و هم تاثیرات ریسک را بر آینده سازمان یا حساب معاملاتی. گاها محاسبه این موارد کمی سخت و پیچیده می‌‌شود و برای همین، مدیریت ریسک به دانش بالایی در استافده از ابزارهای آن هم نیاز دارد.
• خیلی از اوقات هم محاسبه میزان ریسک نیازی به ابزارهای این فرایند ندارد. با این حال همچنان محاسبه میزان آن، کاری بسیار دشوار و حیاتی‌ست. اگر ریسک یک تصمیم به درستی مشخص و سنجیده نشود، می‌تواند ضررهای مالی بسیاری را به همراه داشته باشد.

نمونه‌هایی از خطرات مالی

در دنیای تجارت و ترید، شاید مهم‌ترین خطرات و ریسک‌ها را بتوان در ریسک‌های مالی دسته بندی کرد. در دنیای تجارت، امکان نوسان قیمت مواد اولیه، تغییر سیاست‌های پولی و مالی در بانک‌ها، تحولات سیاسی و اقتصادی می‌توانند از جمله‌های ریسک‌های مالی باشند.

در دنیای ترید و معامله‌گری اما این موضوع کمی فرق می‌کند. معامله کردن اصولی دارد که مدیریت ریسک یکی از مهم‌ترین آن‌هاست. در بازارهای مالی مختلف مثل فارکس، ارزهای دیجیتال و بورس خطرات مالی هم می‌توانند متفاوت باشند. در بازار بورس، ریسک ورشکستگی و بحران مالی شرکت‌های مختلف سرمایه‌گذاران را تهدید می‌کند. در بازار فارکس، ریسک تحولات اقتصادی و سیاسی در کشورهای مختلف و نوسان قیمت فلزات اساسی و جفت ارزهای ملل مختلف می‌تواند گریبان‌گیر تریدرها شود. ور در بازار ارزهای دیجیتال نیز پروژه‌های اسکم، کلاهبرداری‌های مختلف مثل پانزی، از مواردی هستند که معامله‌گران و سرمایه‌گذاران باید به آن‌ها توجه داشته باشند.

جمع بندی و سخن آخر

در حوزه‌هایی که پول انسان درگیر می‌شود، مهم‌ترین چیز حفظ آن پول است. یکی از مهم‌ترین و بهترین روش‌ها برای حفظ پول، مدیریت ریسک است.

در این مقاله سعی کردیم به بررسی جنبه‌های مختلف مدیریت ریسک چه در سازمان‌ها و چه در دنیای ترید و معامله‌گری بپردازیم. هرچند که ماهیت مدیریت ریسک در این دو حوزه تقریبا از تفاوت بسیار زیادی برخوردار است، اما شباهت‌هایی هم بین آن‌ها وجود دارد. طوری که درک مفهوم مدیریت ریسک به طور کلی، باعث می‌شود در هر حوزه‌ای بتوان از آن استفاده کرد. تنها به مقداری دقت و دانش در هر حوزه نیاز است.