مفهوم سیستم مالی متمرکز و غیرمتمرکز چیست؟ کدام پیروز می‌شود؟!

از زمان معرفی اولین رمزارز دنیا یعنی بیت کوین، کلماتی چون «متمرکز» و «غیرمتمرکز» به وفور شنیده می‌شد‌ه‌اند. دنیای بلاک‌ چین با چنین کلماتی کاملا آشناست اما شاید کاربران این تکنولوژی با مفاهیم مربوط به دنیای غیرمتمرکز بیگانه باشند. بحث تمرکز و عدم تمرکز در دنیای کریپتویی، بیشتر به مفاهیمی چون کنترل، واسطه‌گری و نظارت نزدیک است. شاید بار منفی این معنا، باعث ‌شود تا سعی کنیم هر چه بیشتر با چنین مفاهیمی آشنا شویم و سعی در شناخت آن‌ها داشته باشیم. بیایید ابتدا کمی بیشتر با اینکه بلاک چین چیست آشنا شویم.

در این مقاله سعی می‌کنیم تا کمی خود را به مفهوم کلماتی چون متمرکز (Centralized) و غیرمتمرکز (Decentralized) نزدیک کنیم. چنین مباحثی نه فقط درباره رمزارزها، بلکه در بخش‌های دیگری در دنیای بلاک چین مثل کیف پول‌ها و صرافی‌ها هم به کار می‌روند که اهمیت درک این مفاهیم را چندین برابر می‌کند.

منظور از متمرکز و غیرمتمرکز چیست؟

همانگونه که اشاره کردیم، تمرکز در دنیای کریپتویی، تا حدی بار معناییِ نزدیک به «کنترل» دارد. اما شاید این کلمه کمی منفی به نظر برسد و شاید هم تنها یک توضیح کلی باشد. به هر حال باید موضوع را شفاف‌تر کرد.

کلمات متمرکز و غیرمتمرکز پس از ابداع و رواج رمزارزها کاربرد گسترده‌تری پیدا کردند. چرا که رمزارزها، دارایی‌هایی بودند که به صورت غیرمتمرکز توسعه یافته بودند. این عدم تمرکزِ رمزارزها، به معنای عدم کنترل قشر خاصی بر آن‌ها است. منابع و اهداف رمزارزها توسط گروه خاصی تعیین و اجرا نمی‌شود؛ بلکه تمام کاربران به تمام تراکنش‌ها و اطلاعات مربوط به ارزها دسترسی دارند و می‌توانند آن‌ها را در بلاک چین‌ها به شکل واضحی مشاهده کنند.

با این وجود به طور کلی می‌توان گفت در دنیای کریپتو و بلاک چین، غیرمتمرکز بودن به معنای شفافیت و عدم کنترل و تصمیم‌گیری قشری خاص برای اهداف آن پروژه است. دیفای چیست؟ معرفی پلتفرم‌های دیفای و نحوه سرمایه‌گذاری روی آن‌ها این تعریف بیشتر برای رمزارزهای غیرمتمرکز صدق می‌کند. در حالی که پروژه‌های غیرمتمرکز دیگر مثل صرافی‌ها یا کیف پول‌ها تعریفی کمی متفاوت‌تر دارند. در ادامه به بررسی مفهوم متمرکز و غیرمتمرکز در هر بحث می‌پردازیم و سعی می‌کنیم منظور از این کلمات را در هر زمینه‌ای بیان کنیم.

ارزهای دیجیتال متمرکز و غیرمتمرکز

همانطور که در بخش‌های قبلی اشاره شد، عدم تمرکز در بحث خود رمزارزها، به معنای شفافیت در عملکرد، تصمیم‌گیری‌های جمعی و نظارت جمعی بر پروسه‌های انجام شده و در حال انجامِ شبکه است. اصلا شاید هدف از ابداع رمزارزها، همین موضوع عدم انحصار بود. در سیستم‌های مالی قدیمی‌تر، همیشه پای یک واسطه در میان بود. ملموس‌ترین مثال برای این موضوع می‌تواند «بانک‌ها» باشند.

در نظام‌های پولی سنتی، نیاز به واسطه‌ای چون بانک داریم که تمام نظارت و کنترل بر بازار و اقتصاد را در دست داشته باشد. شما نه اتفاقاتی که در پشت پرده رخ می‌دهد را خواهید فهمید و نه در رخ دادن‌شان نقشی دارید. صرفا قوانین برای شما وضع خواهند شد و شما ملزم به رعایت آن‌ها هستید.

عموم رمزارزهای دنیا، غیرمتمرکزند و سیاست‌های کاری و مالی‌شان توسط توسعه‌دهندگان شبکه تعیین می‌شود. اما گاهی با ارزهای دیجیتالی هم مواجه می‌شویم که متمرکزند. جالب اینجاست که که این تمرکز به اشکال مختلفی هم وجود دارد.

ارزهای دیجیتال متمرکز (Centralized Tokens)

با این که دنیای کریپتوکارنسی با پدید آمدن رمزارزهای غیرمتمرکز شروع شد و سپس ادامه پیدا کرد، اما اکنون در مارکت ارزهای دیجیتال متمرکز معروفی هم وجود دارند. ارزهایی که شاید با شنیدن نامشان متعجب شوید.

البته شاید شنیدن نام استیبل‌کوین‌ها در ابتدای این لیست خیلی متعجب‌کننده نباشد. استیبل‌کوین‌ها دسته از ارزهای دیجیتال هستند که همیشه ارزشی ثابت و معمولا برابر با ۱ دلار یا مقدار مشخصی از طلا دارند. برای حفظ این ارزش، شرکت‌های سازنده و توسعه‌دهنده اصلی، باید پشتوانه‌ فیاتی برای ارز در نظر بگیرند تا بر اساس سیستم عرضه و تقاضا، ارزش ارز همیشه ثابت بماند.

برای مثال معروف‌ترین استیبل‌کوین موجود، تتر (USDT) از همین روش استفاده می‌کند. توسعه‌دهندگان اصلی به ازای هر توکن موجود در بازار، یک دلار آمریکا را به عنوان پشتوانه نگهداری می‌کنند تا ارزش کوین ثابت باقی بماند. پس کنترل و نظارت دائم توسعه‌دهندگان تتر باعث می‌شود تا ما این این ارز را یک استیبل کوین متمرکز بدانیم. در کنار تتر، استیبل کوین‌های دیگر چون ترو یو اس دی (TrueUSD : TUSD) و جیمنی یو اس دی (GUSD) هم متمرکز اند.

درباره رمزارزهای با ارزش ثابت بیشتر بدانید: استیبل کوین چیست؟

در کنار استیبل کوین‌ها، ارزهای غیر استیبل دیگری هم وجود دارند که متمرکز اند. ریپل (XRP) شاید بهترین و عجیب‌ترین مثال باشد. در حال حاضر حدود ۶۰% از کوین‌های از پیش ضرب شده ریپل در اختیار خود شرکت ریپل هستند و در چرخه بازار قرار ندارند. با این وجود اما شرکت ریپل اذعان کرده است در آینده مقدار توکن‌های در دست خودش را کاهش خواهد داد و بخشی از این مقدار را به بازار عرضه خواهد کرد.

ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز (Decentralized Tokens)

برای اینکه تیتر این بخش شباهت به بخش قبل داشته باشد، از ترکیب Decentralized Token استفاده کردیم، اما برای پروژه‌های غیرمتمرکز در دنیای کریپتو، بیشتر از ترکیب Decentralized Finance یا DeFi استفاده می‌کنند. عموما می‌توانیم همه رمزارزهای موجود را غیرمتمرکز بدانیم، چرا که اصلا هدف از ابداع رمزارزها، همین عدم تمرکز بوده است. با این حال اما شاید چندین پروژه استثنا وجود داشته باشد که آن‌ها را متمرکز به شمار بیاوریم که در بخش قبلی به آن‌ها اشاره کردیم. آشناترین نام‌هایی که در دنیای کریپتو به گوشتان می‌خورند، عموما غیرمتمرکزند. بیت کوین و اتریوم می‌توانند بهترین و ساده‌ترین مثال‌ها باشند.

پروژه‌ غیرمتمرکز، شفافیت بسیار زیادی دارد. اساسا ماهیت و ساختار فناوری بلاک چین این شفافیت را در اختیارمان قرار می‌دهد. روی یک بلاک چین، تمام تراکنش‌های یک شبکه در دسترس کاربران هستند. همین حالا می‌توانید با مراجعه به سایت کوین مارکت کپ CoinMarketCap، وارد بخش بلاک چین بیت کوین شوید و تمام تراکنش‌های این شبکه را با جزئیات کامل ببینید. این موضوع به خوبی مفهوم غیرمتمرکز بودن یک رمزارز را منتقل و تفهیم می‌کند. هیچ دستی پشت پرده وجود ندارد و تمام رفتارها در بازار قابل ردیابی‌اند.

در تصویر بالا که از سایت CoinMarketCap تهیه شده است، می‌توانید اطلاعات مربوط به بلاک چین بیت کوین را مشاهده کنید. در این صفحه می‌توانید بلاک‌های جدید تولید شده را ببینید و به اطلاعات آن دسترسی داشته باشید. تراکنش‌های انجام شده روی شبکه بیت کوین هم در دسترس شما هستند. تصمیم گیری جمعی برای شبکه، ساختن بلاک‌های جدید توسعه توسعه‌دهنده‌های مختلف و شفافیت کامل در اجرای این اتفاقات، دقیقا تعریفی است که از غیرمتمرکز بودن رمزارزها و شبکه‌های آن‌ها داریم.

صرافی‌های متمرکز و غیرمتمرکز چه تفاوت‌هایی دارند؟

شاید مهم‌ترین جایی در دنیای ارزهای دیجیتال که نیاز به درک مفهوم متمرکز و غیرمتمرکز در آن داریم، صرافی‌ها باشند. عموما هم بحث تمرکز برای صرافی‌های رمزارزی مطرح می‌شود. واژه تمرکز اگر در مباحث مربوط به صرافی‌های کریپتویی مطرح شود، می‌توان آن را واژه‌ای مربوط عدم کنترل توسط افراد مشخص و نظام‌های مالی واسطه دانست.

ممکن است این تعریف کمی با تعریف تمرکز در بخش رمزارزها مشابه باشد، اما اساسا سیستم اداره و چرخش صرافی‌های رمزارزی ایجاب می‌کند که همیشه پای یک واسطه و شخص ثالث در میان باشد. اگر چنین اتفاقی در یک صرافی رخ ندهد، با یک صرافی غیرمتمرکز یا DEX روبه‌رو هستیم که جلوتر بیشتر آن را بررسی خواهیم کرد.

مزایا و معایب صرافی‌های متمرکز (Centralized Exchanges, CEXs)

صرافی‌های رمزارزی متمرکز عموم صرافی‌های موجود در دنیا را تشکیل می‌دهند. به احتمال بسیار زیاد شما با یکی از صرافی‌های متمرکز فعالیت خود را برای ترید یا هولد ارزهای دیجیتال آغاز کرده‌اید.

بایننس، کو کوین و کوین‌بِیس از بارزترین مثال‌هایی هستند که می‌توان برای صرافی‌های متمرکز به کار برد. واژه «تمرکز» در صرافی‌ها، نشان دهنده واسطه‌ای معتمد میان طرفین معامله است. اصولا ماورای هر صرافی متمرکزی، یک نهاد مرکزی و پشتوانه وجود دارد که علاوه بر تامین نیازهای کاربران از جمله اعتمادسازی، نقدینگی مورد نیاز را هم شخصا تامین می‌کند. نقش این نهاد واسطه‌ای است؛ به نوعی که سعی می‌کند سرمایه خریدار را دریافت کند و به فروشنده منتقل کند.

نقش یک صرافی متمرکز در دنیای کریپتوکارنسی، مثل نقش بانک در دنیای پولی حقیقی است. شخص ثالثی که کل اقتصاد را در دست می‌گیرد و تمام تراکنش‌ها، ذخیره‌سازی منابع و موارد اقتصادی دیگر زیر نظر آن صورت می‌گیرد. این موضوع با وجود ویژگی‌های مثبت، طبیعتا نکات منفی‌ای هم دارد اما متاسفانه در دنیای حقیقی، هنوز جایگزین مناسبی برای این سیستم پیدا نشده است اما در فضای ارزهای دیجیتال، چرا.

مزایای سیستم متمرکز

۱. یکی از مزیت‌هایی که سیستم مالی متمرکز دارد، جا افتادن آن در گذر زمان است که موجب اعتماد مردم به آن شده است. سال‌هاست که مردم با بانک‌ها کار می‌کنند و امور مالی خود را به این موسسات سپرده‌اند. با کار با آن‌ها آشنا هستند و قوانین آن را می‌دانند. شاید علم به اینکه نهادی ناظر بر تراکنش و فعالیت‌های انجام شده در بازار وجود دارد، خیال بعضی کاربران را راحت کند. البته که همیشه به تامین امنیت کاربران نیاز است، اما این اتفاق در صرافی‌های غیرمتمرکز به گونه دیگری رخ می‌دهد.

۲. صرافی‌‎‌های متمرکز به کاربران این امکان را می‌دهند تا بتوانند از طریق ارزهای فیات هم وارد معاملات کریپتویی شوند. اتفاقی که در صرافی‌های غیرمتمرکز رخ نمی‌دهد. پس تا به اینجا می‌توان گفت صرافی متمرکز به نوعی یک بستر برای برقراری ارتباط بین طرفین معامله است. بستری که سرمایه طرفین را دریافت کرده و بین آن‌ها رد و بدل می‌کند.

معایب سیستم متمرکز

۱. از طرف دیگر دریافت سرمایه کاربران و واسطه‌گری برای معاملات، صرافی و کاربرانش را در معرض خطر هکرها قرار می‌دهد. چرا که همیشه سرمایه به طور مستقیم انتقال پیدا نمی‌کند و یک ایستگاه بازرسی به نام صرافی بر سر راه آن قرار دارد. این موضوع توجه سودجویان را به خود جلب می‌کند و باعث می‌شود صرافی به راحتی مورد حمله قرار بگیرد. برای مثال یکی از جدیدترین و بزرگ‌ترین هک صرافی‌های متمرکز، هک صرافی کو کوین در سپتامبر ۲۰۲۰ بود. در این سرقت سایبری، حدود ۲۸۱ میلیون دلار سرمایه از صرافی به سرقت رفت. البته با پیگیری و بررسی‌های کو کوین، حدود ۲۰۴ میلیون دلار از این سرمایه بازگردانده شد.

۲. در معاملات اسپاتی که در صرافی‌های متمرکز رخ می‌دهند، قیمت لحظه‌ای ارزها توسط سیستمی به نام اوردر بوک (Order Book) تعیین می‌شود. در مقاله معاملات اسپات به خوبی به توضیح این مورد پرداخته‌ایم. از طرفی اما باید اشاره کرد که در صرافی‌های غیرمتمرکز، تعیین قیمت ارزها توسط قراردادهای هوشمند صورت می‌پذیرد که در بخش‌های بعدی بیشتر درباره آن صحبت خواهیم کرد.

۳. احراز هویت: گرچه احراز هویت به خودی خود بد نیست و برای جلوگیری از فعالیت‌های خرابکارانه و حفظ امنیت کاربران انجام می‌شود ولی گاهی این فرآیند موجب نارضایتی کاربران می‌شود. مثلا تحریم‌ها باعث شده‌اند مردم کشور ما نتوانند در صرافی متمرکز معتبری مانند بایننس حساب کاربری داشته باشند.

تمام مواردی که بیان شد، همگی از ویژگی‌های بارز یک صرافی متمرکز هستنند. اعتماد بیشتر، نقدینگی بیشتر و استفاده از ارز فیات مواردی هستند که باعث می‌شوند عموم مردم برای انجام معاملات کریپتویی خود، به سراغ چنین صرافی‌هایی بروند. پس به نوعی می‌توان واژه «متمرکز» در صرافی‌های ارزهای دیجیتال را به چنین مفاهیمی نسبت داد. اما از طرفی هم ایراداتی مثل پتانسیل بالا برای حملات سایبری به صرافی‌های متمرکز وارد می‌شود که این عیب‌ها، به خوبی توسط صرافی‌های غیرمتمرکز یا DeXها برطرف شده‌اند.

مزایا و معایب صرافی‌های غیرمتمرکز (Decentralized Exchanges, DEXs)

غیرمتمرکز بودن مفهومیست که می‌تواند برای یک صرافی هم مورد استفاده قرار بگیرد. این مفهوم برای یک صرافی، عموما به معنای عدم حضور واسطه و اشخاص ثالث مالی و عدم کنترل پلتفرم توسط یک نهاد مرکزی است. این بدین معناست که در یک صرافی غیرمتمرکز، صرافی عملا نقش یک بستر را ایفا می‌کند که خریدار و فروشنده می‌توانند در آن یکدیگر را بشناسند.

مزایای سیستم غیرمتمرکز

۱. در یک صرافی غیرمتمرکز تراکنش مستقیما بین طرفین معامله صورت می‌گیرد و سرمایه از طریق یک واسطه به دیگری منتقل نمی‌شود.

غیرمتمرکز بودن یک صرافی، مفهوم معاملات بی‌واسطه را منتقل می‌کند. مفهومی که دقیقا در مقابل صرافی‌های متمرکز قرار دارد. در صرافی‌های غیرمتمرکز، به کاربران این امکان داده می‌شود که بدون نظارت دیگران و به طور مستقیم با یکدیگر معامله کنند. تقریبا می‌توان گفت تمام این صرافی‌ها، بر بستر بلاک چین‌ها شکل می‌گیرند، به خصوص بلاک چین اتریوم.

۲. بسیاری از صرافی‌های غیرمتمرکز احراز هویت ندارند و شما بدون در اختیار گذاشتن اطلاعات شخصی خود می‌توانید در آن‌ها فعالیت کنید. بنابراین از بسیاری تحریم‌ها در امان هستید. البته برای برخی دکس‌ها مانند یونی سواپ لازم است آی پی کشور خود را تغییر دهید!

۳. گفتیم که در صرافی‌های متمرکز، شرکت یا نهاد پشتیبان آن، نقدینگی مورد نیاز برای صرافی را تعیین می‌کنند؛ پس با توجه به اینکه چنین نهادی در DEXها وجود ندارد، نقدینگی صرافی چگونه تامین می شود؟ پاسخ در بستری به نام «استخر نقدینگی (Liquidity Pool)» قرار دارد. هر صرافی غیرمتمرکزی، استخر نقدینگی مخصوص به خود را دارد. از معروف‌ترین و نام‌آشناترین DEXها می‌توان به Uniswap، ۱inch و Sushiswap اشاره کرد. این استخر بر خلاف صرافی‌های متمرکز در انحصار و مالکیت فرد خاصی نیست و تحت یک قرارداد هوشمند عمل می‌کند.

معایب سیستم متمرکز

در صرافی‌های متمرکز این امکان به شما داده می‌شود تا هم از طریق ارزهای فیات و هم رمزارزهای دیگر، به خرید و فروش ارزهای دیجیتال بپردازید. برای مثال در یک صرافی متمرکز، برای خرید بیت کوین می‌توانید هم با دلار و هم با ارز دیگری چون اتریوم این کار را انجام دهید.

در صرافی‌های غیرمتمرکز اما امکان خرید و فروش تنها به وسیله رمزارزها امکان‌پذیر است. این موضوع باعث می‌شود در این صرافی‌ها، توکن یا کوین‌هایی را ببینید که بسیار ناشناخته و عجیب به نظر برسند. برای یک توکن نوپا، یکی از راه‌های خوب دیده شدن، قرارگیری در فهرست ارزهای یک صرافی غیرمتمرکز است. البته این موضوع برای خریداران و فروشندگان خطراتی از جمله کلاهبرداری‌ها را هم به همراه خواهد داشت که باید مراقب آن‌ها بود.

استخر نقدینگی (Liquidity Pool) چیست؟

استخر نقدینگی ساز و کاری است که نقش مهمی را در دنیای DeFI ایفا می‌کند. این مکانیزم از طریق قراردادهای هوشمند پیش برده می‌شود؛ بدین صورت که تامین‌کنندگان نقدینگی این استخر، ارزهای خود را درون آن قرار می‌دهند و این ارزها روی یک قرارداد هوشمند قفل می‌شوند.

اما تامین کنندگان نقدینگی یک استخر نقدینگی چه کسانی هستند؟ اصلا چرا باید ارزهای خود را در اختیار یک استخر نقدینگی قرار دهند؟

استخرهای نقدینگی مفاهیم جدیدتری نسبت به صرافی‌های غیرمتمرکز به شمار می‌روند. یعنی ابداع و استفاده آن‌ها، کمی بعدتر از صرافی‌ها بوده است. صرافی‌های غیرمتمرکز ایده‌ای نو و جذاب برای کاربران دنیای کریپتو به شمار می‌رفتند؛ بنا به دلایل متعددی که پیش‌تر برای مزایای یک صرافی غیرمتمرکز بیان شد. اما نوپا بودن چنین بسترهایی، باعث می‌شد تا نقدینگی کمی در این صرافی‌ها وجود داشته باشد. نقدینگی کم به معنای اعتماد کمتر افراد به یک پلتفرم و همچنین نوسان بالای قیمتی خواهد بود. برای حل این مشکل، راه حلی ارائه شد که استخر نقدینگی نام داشت.

استخر نقدینگی چیست و چطور کار می‌کند؟

کاربران عادی تشویق شدند تا ارزهای خود را در اختیار یک استخر بزرگ از رمزارزهای دیگر قرار دهند. استخری که کسی به آن دسترسی نخواهد داشت و نمی‌تواند بدون جایگزین معادل یک ارز، ارز دیگری را از آن خارج کند.

استخر آبی را تصور کنید که سطح آب آن دائما یکسان است؛ با هر شیرجه‌ای که درون استخر زده می‌شود و مقداری آب از آن خارج می‌شود، سریعا پمپ‌ها این مقدار آب را جایگزین می‌کنند. چنین اتفاقی در استخرهای نقدینگی هم رخ می‌دهد. کسی نمی‌تواند بدون جایگزین کردن مقدار معادل ارز مورد نظر خود، ارز دیگری را از این استخر برداشت کند.

کسب درآمد از استخرهای نقدینگی چگونه است؟

صرافی‌های مختلف بسته به انتخاب خود، توکن‌هایی به نام «توکن تامین‌کننده نقدینگی یا Liquidity Provider (LP) Token» را به عنوان پاداش در اختیار این افراد قرار می‌دهند. هر پلتفرمی، توکن LP خود را به عنوان پاداش در اختیار تامین‌کنندگان قرار می‌دهد تا مشوقی باشند برای مشارکت و نقدینگی بیشتر استخر. از معروف‌ترین توکن‌های LP می‌توان به ۱Inch، Uniswap و Sushiswap اشاره کرد. تمام این توکن‌ها، توسط صرافی‌های غیرمتمرکزی به همین نام که از پرطرفدارترین‌ها هم به شمار می‌روند، به تامین‌کنندگان ارائه می‌شوند.

کیف پول‌های متمرکز و غیرمتمرکز

با مفهوم کلمه «تمرکز» در دو بخش مهم یعنی صرافی‌ها و رمزارزها آشنا شدیم و درباره تفاوت آن‌ها صحبت کردیم. اما این مفهوم در والت‌های کریپتویی هم وجود دارد. باید گفت معنای تمرکز در کیف پول‌ها، تفاوتی با صرافی‌ ارزهای دیجیتال ندارد. همانطور که اشاره شد، منظور از یک صرافی متمرکز، یک صرافی با پشتیبانی و نظارت یک نهاد و سازمان مرکزی است. چنین موضوعی درباره کیف پول‌های متمرکز هم صدق می‌کند.

عموم کیف پول‌های کریپتویی متمرکز به شمار می‌روند، از جمله تراست والت که یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین‌ها است.

کیف پول‌های غیرمتمرکز اما سرمایه افراد را به شکل سنتی حفظ نمی‌کنند. همان نهاد و شرکت مرکزی بیان‌شده، سرمایه و توکن‌های افراد را حفظ می‌کند. در والت‌های غیرمتمرکز اما از قراردادهای هوشمند بر بستر بلاک چین برای حفظ دارایی افراد استفاده می‌شود. از معروف‌ترین و محبوب‌ترین کیف پول‌های غیرمتمرکز می‌توان به متامسک و کوین‌بِیس والت اشاره کرد که نام‌های کاملا آشنا به شمار می‌روند.

جمع بندی

مفاهیم مربوط به دنیای متمرکز و غیرمتمرکز در دنیای ارزهای دیجیتال، از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردارند؛ چرا که از طرفی معنای این اصطلاح در بخش‎‌های مختلف تفاوت دارد و از طرفی هم با گستردگی روزافزون دنیای DeFi و غیرمتمرکز، شناخت و دانستن تفاوت این اصطلاحات کمک شایانی به افراد خواهد کرد.

شاید هنوز برای بیشتر مردم زود باشد تا با سیستم مالی غیرمتمرکز خو بگیرند، به آن اعتماد کنند و آن را به کار ببرند ولی دیری نخواهد گذشت که این سیستم مالی، جایگزین سیستم متمرکز شود. هنوز اشکالاتی در این سیستم وجود دارد و با پیشرفت دانش و تکنولوژی برطرف خواهد شد.

شاید همین اشکالات و نوپا بودن این سیستم است که با وجود شفافیتی بیشتر از سیستم‌های غیرمتمرکز، هنوز نتوانسته اعتماد اکثریت مردم را جلب کند. باید دید چه قدر طول می‌کشد تا سیستم مالی غیرمتمرکز جای خود را میان مردم باز کند. شما چه فکر می‌کنید؟