بازارساز خودکار (AMM) چیست؟ آشنایی با صرافی‌های نسل جدید

صرافی‌های غیرمتمرکز با ساز و کار AMM، چه تفاوتی با صرافی‌های متمرکز دارند؟ چگونه می‌توانند بلافاصله یک توکن تازه تاسیس را لیست کنند؟ یا ممکن است از خودمان بپرسیم که تامین کنندگان نقدینگی (LP)، چگونه سودهایی را دریافت می‌کنند؟ به تمام این سوالات پاسخ می‌دهیم امّا قبل از هرچیز، بهتر است ببینیم که بازارساز خودکار (AMM) چیست؟

بدون شک یکی از مهم ترین ارکان پیشرفت صنعت DeFi، چیزی نبوده جز بلاک چین بزرگ اتریوم. چرا که بیش از ۳ هزار اپلیکیشن غیرمتمرکز (dApp) بر روی آن اجرا شده و روزانه به تعداد آن‌ها افزوده می‌شود. از میان این dAppها، هر یک به حل مشکل خاصی می‌پردازند. بعضی مانند Aave تصمیم گرفتند تا وام‌هایی را به کاربران اعطا کنند و برخی هم مانند UniSwap، بستر معاملات کریپتویی را فراهم آوردند. امروز قصد داریم تا به صرافی‌های غیرمتمرکز یا DEXهایی مانند یونی سواپ بپردازیم.

بازارساز خودکار (AMM) چیست؟

در بخش قبلی پرسیدیم که تفاوت صرافی‌های غیرمتمرکز و متمرکز در چیست و اکنون می‌خواهیم به مهم ترین آن‌ها اشاره کنیم.

DEXهایی که بر پایه AMM فعالیت دارند، مکانیزم خود را به گونه‌ای طراحی می‌کنند که دارایی‌ها را براساس یک الگوریتم مشخص به صورت معادلات ریاضی ارزش گذاری کنند. این یعنی برخلاف پلتفرم‌های متمرکز که از یک دفترچه سفارشات (Orderbook) برای قیمت گذاری استفاده می‌کنند، در اینجا همه چیز به صورت خودکار انجام می‌پذیرد.

هر پروتکلی از یک الگوریتم مشخص برای ارزش گذاری دارایی‌ها بهره می‌برد. مثلا Uniswap از فرمول x * y = k استفاده می‌کند. بدین صورت که که x و y میزان نقدینگی دو توکن را در داخل استخر نقدینگی نشان می‌دهند و k هم میزان نقدینگی ثابت استخر خواهد بود.

سایر AMMها ممکن است الگوریتم‌های دیگری را به کار گیرند. اما نکته مهم این است که تمامی آن‌ها ارزش گذاری خود را به صورت اتوماتیک صورت می‌دهند.

یکی دیگر از تفاوت‌های بازارسازی متمرکز و غیرمتمرکز به فرایند انجام معاملات آن‌ها مرتبط می‌شود. بازارسازی سنتی اغلب مورد توجه کمپانی‌های بزرگ با نقدینگی بالا قرار می‌گیرد. در این نوع از ساز و کار، مارکت میکرها براساس عرضه و تقاضا و سفارشات خرید و فروش، قیمت مشخصی را برای ارزها تعیین می‌کنند.

از طرف دیگر، AMMها این فرایند را به صورت غیرمتمرکز به ثمر می‌نشانند و قراردادهای هوشمند بازیگر اصلی بازار خواهند بود. چگونه؟ در ادامه می‌خوانیم.

AMM چگونه کار می‌کنند؟

از حیث معاملات جفت ارزها (مثلا ETH/DAI)، بازارسازهای خودکار مانند پلتفرم‌های متمرکز عمل می‌کنند. با این تفاوت که در اینجا به طرف دوم معامله (معامله‌گری دیگر) نیاز نداریم تا سفارش خرید یا فروش خود را با وی مطابقت دهیم. در عوض، تراکنش ما توسط یک قرارداد هوشمند (Smart Contract) نهایی خواهد شد.

هر تامین کننده نقدینگی (LP) میزان مشخصی از نقدینگی را به صرافی‌های غیرمتمرکز اضافه می‌کنند. در ازای ارائه نقدینگی به پروتکل، LPها کارمزد معاملاتی که در استخرهای نقدینگی انجام می‌شود را به عنوان پاداش دریافت خواهند کرد.

برای تامین نقدینگی در Uniswap، افراد نیاز دارند تا ارزشی برابر از دو توکن را در صرافی ارز دیجیتال سپرده گذاری کنند. مثلا اگر می‌خواهیم جفت ارز WETH/USDT را به استخر نقدینگی انتقال دهیم، باید ۵۰ درصد سرمایه خود را به عنوان WETH و ۵۰ درصد دیگر را در قالب USDT به شبکه بسپاریم.

با این حساب اگر می‌خواهیم سودی را از صرافی‌های غیرمتمرکز به دست آوریم، می‌بایست به استیک دارایی‌های خود در استخرهای نقدینگی بپردازیم. بسته به نقدینگی جمع آوری شده، میزان سوددهی هر پلتفرم هم متفاوت خواهد بود.

به عنوان مثال، Uniswap v2 حدود ۰.۳ درصد از ارزش تراکنش معامله گران را به عنوان کارمزد دریافت می‌کند که مستقیماً در اختیار LPها قرار می‌گیرد.

شیوه کار DEXهایی که بر پایه تکنولوژی بازارسازی خودکار (AMM) بنا شده‌اند را بررسی کردیم.

حال برای درک بهتر این موضوع و شناخت تفاوت‌های بازارسازی در سیستم متمرکز و غیرمتمرکز، بد نیست اگر با نحوه بازارسازی در صرافی‌های متمرکز هم بیشتر آشنا شویم.

بازارسازی در صرافی‌های متمرکز

همانطور که دیدیم، در صرافی‌های متمرکز بازارسازی یا Market Making به وسیله نقدینگی انجام شده و همه چیز براساس قیمت تقاضا (Ask) و عرضه (Bid) پیش می‌رود و این عرضه و تقاضا در Orderbook یا دفتر سفارشات ثبت خواهند شد.

به منظور دستیابی به یک سیستم معاملاتی فعال و آنی، تمامی صرافی‌ها به نقدینگی قابل توجهی نیاز دارند. یک بازارساز فرآیند مورد نیاز برای تامین نقدینگی جفت ارزهای معاملاتی در صرافی های متمرکز را تسهیل می‌کند.

برای وقوع این امر، برخی صرافی‌های متمرکز به موسسات و نهادهایی متکی خواهند بود تا بودجه و نقدینگی مورد نیاز خود را تامین کنند. با در اختیار داشتن حجم بالایی از نقدینگی، صرافی می‌تواند اطمینان حاصل کند که طرف دیگر معامله همیشه در دفتر سفارشات در دسترس خواهد بود.

به عبارت دیگر، می‌توان صرافی‌های متمرکز را به واسطه‌ای میان خریدار و فروشندگان تشبیه کرد. امّا چطور؟

تصور کنید که فرد X تصمیم می گیرد تا ۱ واحد بیت کوین (BTC) را به قیمت ۱۷ هزار دلار خریداری کند. در چنین موقعیتی، صرافی باید فروشنده‌ای را پیدا کند که تصمیم دارد تا ۱ واحد بیت کوین (BTC) را به قیمت مذکور به فروش برساند.

در آخر، ارتباط میان طرف X و Y انجام شده و معامله صورت خواهد گرفت. پس صرافی‌های متمرکز وظیفه یکپارچه سازی معاملات و تطبیق سفارشات خرید و فروش را بر عهده دارند.

جذب نقدینگی توسط LPها

با توجه به شیوه کار AMMها، هرچه نقدینگی بیشتری در استخر وجود داشته باشد، احتمال برهم خوردن قیمت‌ها پس از معاملات بزرگ کمتر خواهد بود. به همین خاطر است که اکثریت DEXها پاداشی را به تامین کنندگان نقدینگی اعطا می‌کنند.

از آنجایی که قیمت گذاری توسط یک الگوریتم انجام می‌شود، باید به این موضوع توجه داشت که نسبت میان توکن‌ها در استخر چگونه تغییر خواهد کرد. اگر نسبت میان جفت ارزها با اختلاف قابل توجهی افزایش یا کاهش یابد، شاهد لغزش (Slippage) در صرافی خواهیم بود.

گاهی اوقات، برخی معامله گران سفارشات فروش بزرگی را ثبت می‌کنند و با فروش میزان قابل توجهی از یک ارز در یک DEX، موجب کاهش ناگهانی قیمت آن دارایی می‌شوند. سپس با خرید در قیمت پایین و فروش مجدد (این بار با قیمتی بالاتر)، سود قابل ملاحظه‌ای را کسب می‌کنند.

به طور کلی، نقدینگی بالا از شاخصه‌های یک بازار فعال و پویاست و به ما می‌گوید که معامله‌گران زیادی در حال خرید و فروش یک دارایی خاص هستند. از طرفی دیگر، نقدینگی پایین به این معناست که فعالیت کمتری وجود دارد و خرید و فروش دارایی دشوارتر است.

هر قدر که نقدینگی یک صرافی پایین‌تر باشد، احتمال بروز لغزش یا Slippage نیز افزایش می‌یابد.

به بیانی دیگر، قیمت یک دارایی از زمان اجرای معامله تا تکمیل تراکنش، به میزان قابل توجهی تغییر می کند. اگرچه که این موضوع تا حدی هم به نوسانات بازار کریپتو ارتباط دارد. اگرچه که همچنان DEXهایی عملکرد بهتری را از خود به جای می‌گذارند که معاملات را به صورت آنی پردازش کنند و نقدینگی مناسبی برخوردار باشند.

کشت سود (Yield Farming) در AMM

از اهمیت تامین کنندگان نقدینگی در صرافی‌های غیرمتمرکز گفتیم. امّا چه چیزی موجب می‌شود تا روزانه میزان قابل توجهی از افراد سرمایه خود را به استخرهای نقدینگی تخصیص دهند؟

بدون شک کشت سود (Yield Farming) یکی از مهم ترین انگیزه‌های LPها برای تامین نقدینگی این صرافی‌ها خواهد بود. برای این کار، کافی‌ست میزان مشخصی از جفت ارزها را در پروتکل AMM سرمایه گذاری کنیم.

پس از تایید آن میزان سپرده، پلتفرم AMM مد نظر ما توکن‌های LP را در اختیارمان قرار خواهد داد. گاهی اوقات، می‌توانیم این توکن‌ها را در پروتکل‌های وام دهی دیگر قرار دهیم و یا با استیک آن‌ها در همان DEX، سودی را دریافت کنیم.

در چنین موقعیت‌هایی، ما با محصولات فعال در صنعت DeFi همکاری می‌کنیم و سرمایه ما در جهت فعالیت‌های مولد و سودآور صرف می‌شود. در صورت بازدهی این فعالیت‌ها توسط پروتکل‌ها، ما هم سود خود را دریافت خواهیم کرد. با این حال، استیکینگ و ییلدفارمینگ در پلتفرم‌های DeFi، همیشه هم سودآور نخواهد بود.

ضرر ناپایدار (Impermenant Loss)

نوسانات غیرقابل پیشبینی بازار کریپتو این توانایی را دارند که سرمایه گذاری‌های سودده ما را هم به زیان‌های جبران ناپذیر تبدیل کنند!

با تغییرات منفی و کاهش قیمت توکن‌های استیک شده، سود دریافتی ما هم کاهش می‌یابد که به آن اصطلاحا Impermenant Loss گفته می‌شود. به همین خاطر است که بسیاری از سرمایه گذاران، ترجیح می‌دهند تا استیبل کوین‌هایی مانند BUSD یا DAI را در پلتفرم‌های مختلف استیک کنند تا از ریسک ضررهای ناپایدار در امان باشند.

اگر رمز ارزهای استیک شده در استخر نقدینگی، نوسانات محدودی را تجربه کنند و ریزش چندانی نداشته باشند، نسبت میان ارزهای A و B کمتر می‌ماند و طبیعتا زیان کمتری را متحمل می‌شویم.

در مقابل اگر دارایی‌های ما از فضای منفی بازار تاثیر زیادی بپذیرند و کاهش قیمت زیادی را تجربه کنند، ضرر موقت یا ناپایدار ما بیشتر خواهد بود. بنابراین اکثریت LPها تصمیم می‌گیرند تا دارایی‌ دیگری را به استخرها اضافه نکنند و صرفا توکن‌های خود را نگه دارند.

حال ممکن است از خودتان بپرسید که چرا از این نوع ضرر با نام Permenant یا دائمی یاد نمی‌کنیم. دلیل این موضوع، به تغییرات قیمتی ارزها مرتبط می‌شود. زیرا این احتمال وجود دارد که دارایی ما که اکنون در ناحیه زیان قرار دارد، تا چند روز آینده ما را غافلگیر کرده و با افزایش قیمت توکن‌ها، سود ما هم افزایش یابد.

همچنین فراموش نکنیم که در پلتفرم‌هایی مانند UniSwap، تامین کنندگان نقدینگی می‌توانند گس فی تراکنش‌ها را به عنوان پاداش دریافت کنند. در این صورت با دریافت این میزان پاداش، ضرر آن‌ها «دائمی» نخواهد ماند.

آنچه گذشت!

امروز در پول نو، متوجه شدیم که بازارسازهای خودکار (AMM) یکی از دلایل اصلی پیشرفت اکوسیستم‌های غیرمتمرکز به حساب می‌آیند. چرا که علاوه بر نوآوری در الگوریتم بازارسازی، امکاناتی از جمله استیکینگ و ییلدفارمینگ را در اختیار ما قرار می‌دهند.

AMMها به تحقق یکی از مهم ترین اهداف تکنولوژی بلاک چین و عرصه DeFi یعنی تمرکز زدایی و حذف واسطه‌ها کمک شایانی کرده‌اند. به طوری که برخلاف سیستم متمرکز، خریداران و فروشندگان به صورت خودکار و بدون نیاز به مجوز، امکان مبادله رمز ارزها را خواهند داشت.

همچنین از استخرهای نقدینگی گفتیم و دیدیم که طبق الگوریتم حاکم بر بازارسازان خودکار، قیمت دارایی‌ها به چه شکل تعیین می‌شوند و در صورت کافی نبودن نقدینگی یک پروتکل، مبادلات و دارایی‌ها گرفتار چه ریسک‌هایی خواهند شد.

البته علی رغم پیشرفت‌های روزافزون، اکثریت صرافی‌های غیرمتمرکز همچنان با نواقصی در رابط کاربری، حجم معاملات و هزینه کارمزدها روبرو هستند. به همین دلیل است که کماکان صرافی‌های متمرکز از محبوبیت بیشتری برخوردارند.

به عقیده شما، آیا DEXهای پیشرو می‌توانند کم و کاستی‌های خود را برطرف کنند و به مقصد اصلی سرمایه گذاران تبدیل شوند؟ چه اقداماتی موجب پیشرفت آن‌ها خواهد شد؟